Piecza zastępcza to forma opieki nad dzieckiem.

Ustanawia się ją, gdy rodzice biologiczni nie są w stanie odpowiednio zająć swoim potomstwem. Nierzadko chodzi o problemy z przemocą i uzależnieniami, ale również o trudne sytuacje życiowe, takie jak choroba, różnego rodzaju upośledzenia, niezaradność życiowa, porzucenie dziecka, a nawet śmierć rodziców. Ponadto, w teorii mogłoby być głębokie ubóstwo, jednak praktyka pokazuje, że same problemy finansowe nigdy nie są powodem odebrania dziecka rodzicom biologicznym. Jeśli dziecko dorasta w domu, gdzie widać niedostatek, ale także starania rodziców, miłość i opiekę, młody człowiek nigdy nie zostanie skierowany do pieczy zastępczej. Może się tak stać dopiero gdy ubóstwo to skutek na przykład głębokiej niezaradności rodziców lub uzależnień.

Piecza zastępcza jest zatem zapewnieniem dziecku opieki i wychowania przez osoby inne niż biologiczni rodzice. Opiekunami dziecka mogą zostać dziadkowie, rodzeństwo, osoby znajome, ale także zupełnie obcy ludzie, którzy mają chęć i możliwość pomocy. Taką formę pieczy zastępczej nazywa się pieczą rodzinną. Jeśli jednak nie ma możliwości umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej, trafia ono do tak zwanej pieczy instytucjonalnej, czyli placówki opiekuńczo-wychowawczej.

Rodzice dziecka przebywającego w pieczy zastępczej wciąż są obecni w jego życiu. Istnieje nawet szansa, że syn czy córka wróci na łono rodziny. Niestety często to niemożliwe i zostają oni pod opieką rodziców zastępczych aż do czasu usamodzielnienia.